مارمولک ها جاندارانی از گروه حیوانات هستند که به گروه خزندگان متعلق هستند. آن ها خویشاوندی نزدیکی با مارها دارند و بسیار شبیه به آن ها، به نظر می رسند. بسیاری از مارمولک های امروزی با خزندگان باستانی که میلیون ها سال پیش در دوران دایناسورها پا به روی زمین گذاشتند، مشابه هستند.
بطور کلی مارمولک ها دارای یک سر کوچک، گردنی کوتاه و بدن و دمی بلند هستند. بر خلاف مارها، بیشتر مارمولک ها پلک هایی دارند که قابلیت حرکت دارد. در حال حاضر بیش از 4675 گونه مارمولک شناسایی شده است که برخی از آن ها عبارتند از: ایگواناها، آفتاب پرست ها، گکوها، هیولاهای جیلا، مارمولک های مانیتور.
در ادامه به بررسی برخی ویژگی های در انواع مارمولک ها خواهیم پرداخت.
ویژگی های انواع مارمولک
ساختار چشم و پلک در مارمولک ها:
اکثر مارمولک ها پلک هایی دارند که از چشمانشان محافظت می کند همچنین عمل پلک زدن، سبب تمیز شدن چشم های آن ها می شود، اما بعضی از انواع گونه های مارمولک مانند گکوها فاقد پلک هستند. این گونه مارمولک ها در عوض پلک، در چشم هایشان غشاهای شفاف دارند که چشمانشان را دربرابر گرد و خاک یا پرتوهای سوزان خورشید محافظت می کند. همچنین گکوها از زبانشان نیز برای تمیز کردن چشمان خود استفاده می کنند.
توانایی تغییر رنگ در مارمولک ها:
بسیاری از مارمولک ها از جمله ایگواناها توانایی تغییر رنگ دارند. آن ها از این توانایی خود برای برقراری ارتباط با یکدیگر استفاده می کنند. به عنوان مثال در شرایط مختلفی نظیر فصل جفتگیری یا به هنگام مواجهه با خطر، ایگوانا رنگ خاص و متفاوتی به خود می گیرد. این رنگ های خاص به سایر ایگواناها کمک می کند به شرایط حاکم پی برده و حتی جنسیت یکدیگر را تشخیص دهند.
ساختار گوش در مارمولک ها:
مارمولک ها مانند پستانداران لاله گوش ندارند درعوض سوراخ گوش های قابل مشاهده ای دارند که صداها را دریافت و آن ها را تجزیه و تحلیل می کنند. گوش های مارمولک ها دقیقاً زیر سطح پوست این جانوران قرار دارد و دارای قدرت شنوایی می باشد. هر چند قدرت شنوایی مارمولک ها به اندازه شنوایی انسان ها نیست اما از شنوایی مارها قوی تر است.
قابلیت بوییدن در مارمولک ها:
مارمولک ها نیز درست مثل مارها، با استفاده از زبان خود بوهای موجود در محیط را درک می کنند. مارمولک ها زبان خود را از دهان خارج می کند تا مولکول های معطر موجود در هوا را جذب کند، سپس زبان خود را دوباره به دهانش باز می گرداند و آن ذرات را بر روی سقف دهان خود که سلول های حسی خاصی در آنجا وجود دارد، قرار می دهد. مارمولک ها از حس بویایی متفاوت خود برای یافتن مواد غذا یا یک جفت مناسب همچنین برای کشف دشمنانشان استفاده می کنند.
پوست مارمولک ها:
مارمولک ها پوستی خشک و فلس فلس دارند که قابلیت رشدی هماهنگ با رشد بدنشان را ندارد. به همین دلیل بیشتر مارمولک ها در طی فرآیند رشد خود مجبور به پوست اندازی هستند. آن ها پوست قدیمی خود را به شکل تکه های بزرگی می ریزند و تا مرحله بعدی پوست اندازی، با پوست جدیدی که در زیر آن رشد کرده، به زندگی خود ادامه می دهند. نوع فلس های مارمولک ها بسته به زیستگاه این جانوران، متفاوت است؛ به عنوان مثال مارمولک هایی که در شن زندگی می کنند فلس های صافی دارند که گل نمی تواند به آن ها بچسبد. برخی گونه های مارمولک که در زمین های زبر، زندگی می کنند در زیر فلس های خود دارای صفحات استخوانی به نام استئودرم هستند. استئودرم ها به افزایش هر چه بیشتر مقاومت فلس ها کمک می کنند.
روش های دفاعی مارمولک ها:
مارمولک ها طعمه بسیاری از انواع حیوانات شکارچی، از پرندگان گرفته تا مارها و پستانداران گوشتخوار، هستند. مهارت بالای مارمولک ها در استتار و توانایی آن ها برای ساعت ها بی حرکت ماندن، به این خزندگان کمک می کند از گزند شکارچیان در امان بمانند. روش دفاعی دیگری که مارمولک ها برای نجات خود از شرایط خطرناک از آن استفاده می کنند، قطع کردن بخشی از دمشان است. با این کار مارمولک ها می توانند از دست دشمن فرار کنند. برای این منظور، دم مارمولک ها بخش ضعفی دارد، اگر شکارچی مارمولک را از انتهای دم بگیرد؛ دم به راحتی از بخش ضعیف کنده می شود و مارمولک فرار می کند. بخش کنده شده دم مارمولک با گذشت زمان مجدداً رشد کرده و جایگزین می شود هرچند با دم اولیه کاملاً یکسان به نظر نرسد.
برخی از مارمولک ها علاوه روش های خاص دیگری برای ایمن ماندن از شکارچیان دارند. مثلاً مارمولک های شاخ دار با پاشیدن خون از رگ های خونی ریز موجود در چشمانشان، شکارچی را ترسانده یا گیج می کنند. مارمولک های آرمادیلو زره پوش، فلس های تیزی دارند و می تواند با در هم پیچیدن بدن هایشان، خود را به شکل یک توپ محکم درآورده و از بخش های نرم و آسیب پذیر بدن در برابر حمله شکارچیان محافظت کنند. برخی از مارمولک ها نیز فلس هایی میخ مانند دارند که بدن آن ها را به طور کامل می پوشاند. این فلس ها به قدری محکم و تیز به نظر می رسند که هیچ شکارچی جرأت نمی کند به آن ها نزدیک شود.
مارمولک هایی با ظاهر عجیب:
برخی از انواع گونه های مارمولک ها ظاهری بسیار عجیب دارند که از آن برای دفاع از خود و سردرگم کردن شکارچیان استفاده می کنند. به عنوان مثال یکی از انواع مارمولک های شن زی، دم پهنی دارد که شبیه به سر جانور به نظر می رسد. این امر سبب می شود شکارچی تصور کند که مارمولک دو سر دارد. این سردرگمی شکارچی، فرصتی ایجاد می کند تا مارمولک بتواند از مهلکه بگریزد. گونه خاصی از مارمولک های استرالیایی با نام مارمولک یقه دار نیز وجود دارد. این مارمولک در بخش اطراف گردن خود پوست اضاقه ای دارد که در هنگام خطر آن را مانند چتری باز می کند. با این کار، مارمولک یقه دار بسیار بزرگتر از اندازه واقعی به نظر رسیده و سبب ترس و فرار شکارچی می شود.
زیستگاه مارمولک ها:
مارمولک ها در همه قاره ها، به جز قطب جنوب یافت می شوند و به جز مناطق بسیار سرد و اقیانوس های عمیق، در همه زیستگاه ها زندگی می کنند. اگرچه اکثر مارمولک ها بر روی زمین زندگی می کنند، اما گونه هایی نیز وجود دارند که شاخ و برگ درختان را به عنوان زیستگاه اصلی خود برمی گزینند یا در سوراخ هایی که در زمین حفر کرده اند به زندگی ادامه می دهند. ساختار بدن هر یک از انواع گونه های مارمولک به گونه ای تمایز یافته که برای زندگی در زیستگاه آن ها بیشترین کارایی را داشته باشد. به عنوان مثال، انگشتان مارمولک های درختی ساختار ویژه و متفاوتی دارد که برای زندگی بر روی درختان سازگاری یافته است. این گونه ها ناخن هایی بلند و تیز یا کوتاه و پهن دارند. همچنین این مارمولک ها دم هایی دارند که می توانند با استفاده از آن شاخه های باریک را بگیرند.
گونه هایی که در زیر زمین زندگی می کنند دست و پای کوچکی دارند، به این ترتیب می توانند در تونل های زیرزمینی کخه حفر کرده اند به راحتی حرکت کنند.
تغذیه مارمولک ها:
گونه های مختلف مارمولک از انواع مختلفی از مواد غذا تغذیه می کنند. برخی از آن ها شکارچی هستند و جانوران مختلفی از جمله انواع پستانداران، پرندگان و حتی سایر خزندگان را می خورند و برخی دیگر نیز که بخش عمده ای از مارمولک ها را تشکیل می دهند، گیاهخوارند. این گروه از مارمولک ها، از برگ، میوه و گل های گیاهان تغذیه می کنند. در این میان دو گونه از مارمولک نیز سمی و خطرناک هستند. هیولا جیلا و مارمولک مهره دار مکزیکی، زهری دارند که از غدد بزاقی شان ترشح می شود، آن ها زهر را در بدن قربانیان تزریق کرده و آن ها را از پا در می آورند.
بیشتر مارمولک ها حشره خوار هستند و انرژی مورد نیاز خود را از خوردن جیرجیرک، مگس، سوسک، حلزون، کرم و ... به دست می آورند.برخی از مارمولک های حشره خوار، زبان های بلند و چسبنده ای دارند که آن را به سرعت به سمت طعمه ها پرتاب کرده و آن ها را شکار کرده و می خورند.
همانطور که در این مقاله آورده شده، در سراسر دنیا انواع گونه های مارمولک در حال زیست هستند و هر یک از آن ها ویژگی های شگفت انگیزی دارند که در حفظ بقاء و فرار از خطر به این خزندگان کمک می کند. درنتیجه مارمولک ها برای زنده ماندن در محیط زندگی و خانه های ما نیز هر کاری که از دستشان بر می آید انجام خواهند داد. در چنین شرایطی بهترین روش از بین بردن مارمولک ها استفاده از سم قوی کشنده مارمولک لیزاردکیلر، می باشد.
