بررسی ساختار بدن مارمولک ها

در این مقاله به جای ارائه یک گزارش با جزئیات زیاد از آناتومی یک گونه خاص از مارمولک، به بحث درباره مشخصه هایی می پردازیم که به صورت کلی در تمام مارمولک ها دیده می شود.

جمجمه و فک در مارمولک

جمجمه مارمولک ها از حالت دیاپسید اولیه که به صورت دو قوس موازی دیده می شود به وجود آمده است. اما نوار پایین فک که استخوان چهار سر را به جمجمه وصل می کند، در مارمولک ها وجود ندارد. بنابراین انعطاف پذیری بیشتری به فک می دهد.

در برخی گونه ها مانند آنیلا و همچنین برخی از مارمولک هایی که در سراسر زمین یافت می شوند مانند کگوها، استخوان های تمپورال فوقانی و تحتانی کاملاً از بین رفته اند.

مارمولک های کوچک عاج دار دارای جمجمه هایی ضخیم و محکم با محفظه های مغزی هستند که این محفظه ها به خوبی توسط دیواره های استخوانی محافظت می شوند.

در اکثر مارمولک ها قسمت جلویی مغز از غضروف و غشاهای نازک تشکیل شده و چشم ها به وسیله یک دیواره عمودی نازک از یکدیگر جدا می شوند.

در گونه های عاج دار با چشم های تغییر شکل یافته این دیواره کم کم از بین می رود و تبدیل به جزئی از جمجمه می شود. جمجه بیشتر مارمولک ها به ویژه در گونه اسکلروگلوسا، از نوع جنبشی است، یعنی علاوه بر فک پایین فک بالایی نیز می تواند حرکت کند.

از آنجایی که قسمت قدامی مغز از جنس غصروف است و حالتی الاستیک دارد، بنابراین تمام قسمت جلویی جمجمه می تواند نسبت به بخش پشتی حرکت کند و نوسان داشته باشد.

این ویژگی سبب افزایش فاصله شکاف بین دو فک می شود و تأثیر بسزایی در توانایی کشیدن طعمه به داخل دهان دارد.

فرم دندان های مارمولک

بیشتر مارمولک ها انواع مختلفی از بندپایان و حشرات را به عنوان غذا می خورند و برای این کار دندان هایی تیز و سه گوش دارند که برای گرفتن و نگه داشتن غذا بسیار مناسب است.

در اکثر مارمولک ها، دندان ها در امتداد حاشیه فک (فک بالا، فک پیشین و استخوان های دندانی) قرار گرفته اند، با این حال در برخی گونه ها دندان ها گاهی بر روی سقف دهان نیز دیده می شوند.

در دوران جنینی مارمولک ها، یکی از دندان های جنین داخل تخم بر روی استخوان فک بالایی رشد می کند و تا قسمت پوزه جلو می آید، این دندان برای سوراخ کردن پوسته تخم به نوزاد مارمولک کمک می کند و مدتی پس از درآمدن از تخم از بین می رود.

برخلاف لاک پشت ها و تمساح ها که تنها یک نقطه از جنس اپیدرم برای شکستن تخم و بیرون آمدن از آن دارند، در مارمولک ها یک دندان واقعی این کار را انجام می دهد.

دندان برخی از مارمولک های شکارچی بزرگ، مخروطی و کمی خمیده است. برای مثال دندان های اژدهای کومودو دارای دندانه هایی است که آن ها هم مانند تیغ های کوچک خمیده هستند.  این دندان ها می توانند وارد عضله پای یک بوفالوی بالغ شوند و باعث خونریزی او گردند، تا جایی که بوفالو بمیرد.

در مقابل مارمولک هایی که از صدف ها و سخت پوستان تغذیه می کنند، مانند مارمولک های کوهی، دارای دندان هایی بلند و گرد در پشت فک هستند که برای خرد کردن طراحی شده اند.

برخی از گونه های مارمولک های گیاه خوار مانند ایگواناها دارای تاج هایی دندانی به شکل برگ هستند که در لبه های آن ها دندانه هایی برای برش مشاهده می شود.

انواع مارمولک های سمی مانند هلودرما (مارمولک مهره دار مکزیکی و هیولای هیلا) دارای شیار هایی طولانی و پیچ خورده در قسمت داخلی دندان های هر فک هستند، این شیار ها سم لازم برای شکار طعمه را در خود نگه می دارند و در زمان لازم آن را آزاد می کنند.

معمولا نوع چینش دندان ها در مارمولک، پلورودنتی است که در آن دندان ها به قسمت داخلی دیواره لب ها چسبیده اند. اما در حالت دیگر یعنی آکرودنتیسی، دندان ها به استخوان مخصوص خود وصل شده اند و اغلب به تاج استخوان چسبیده اند. پس از رسیدن به مرحله بلوغ و تکمیل رشد، دندان های آکرودنت به ندرت تغییر می کنند، مثلا در گونه ی آگامید، تمامی دندان ها آکرودنت هستند اما در باقی گونه ها چندین دندان پلورودنت در قسمت جلویی فک هایی بالایی و پایینی دیده می شود.

حرکت و سازگاری اندام ها در مارمولک

بیشتر مارمولک ها چهارپا هستند و بدنی با عضله های قوی دارند، آن ها می توانند با شتاب بسیار بالا و خیلی سریع حرکت کنند و به همان سرعت نیز تغییر مسیر دهند.

گونه های ریس رانر و یا دم شلاقی ها می توانند با سرعت ۲۹ کیلومتر در ساعت حرکت کنند که در مقایسه با طول بدن آن ها (کمتر از ۵۰ سانتیمتر) می توان آن ها را در رده پستانداران زمینی سریع قرار داد.

در برخی گونه های مارمولک تمایل به کشیدن بدن بر روی زمین مشاهده می شود، که معمولاً کاهش طول اندام ها و یا از بین رفتن اندام همراه با این کشیدگی مشاهده می شود، چنین مارمولک هایی کاملاً خود را با ناهنجاری هایی که در عضله های ناحیه شکمی به وجود می آید تطابق می دهند.

مارمولک هایی که دچار ناهنجاری در اعضای خود هستند و به سرعت بر روی سطح یا داخل شن و ماسه ها حرکت می کنند (مانند مارهای شیشه ای) دم های بلندتری دارند، در حالی که گونه های دیگر معمولاً دم های کوتاه تری دارند.

برخی از گونه ها مانند آمفیسبائنی ها با وارد کردن فشار به شن ها توسط سرشان حفره ایجاد می کنند، این فشار بر اثر چرخش سر به دور مفصل گردن اتفاق می افتد و سبب فشرده سازی بستر خاک برای حفاری می شود.

برخی دیگر مانند مارمولک های بدون پای کالیفرنیایی (آنیلا) به معنای واقعی کلمه در داخل شن ها شنا می کنند.

بیشترین تغییر در انگشتان پا تا کنون در مارمولک ها اتفاق افتاده است. برخی گونه های کویری و بیابانی مانند ایگونید اوما دارای حاشیه هایی در اطراف انگشتان پاهای خود هستند که باعث افزایش سطح پا شده و از غرق شدن مارمولک در شن های روان بیابان جلوگیری می کند.

گکو ها و آنول ها دارای برآمدگی هایی ریز در زیر انگشتان پاهای خود هستند که هرکدام از این برآمدگی ها از پلاک های برس مانند ریزتری تشکیل شده و به همین ترتیب این اجزا از اجزای کوچکتر تشکیل شده اند، این برآمدگی ها صدها بار به اسپاتول (رشته های قاشقی شکل) های ریز تقسیم می شوند، قطر آخرین رشته کمتر از 0.25 میکرومتر است.

به عنوان مثال یک گکو بر روی هر پا حدود نیم میلیون رشته ریز دارد. این قطعات رشته مانند ریز، توانایی به سطح چسبیدن مارمولک را به طرز چشمگیری افزایش می دهند و به برخی از آن ها این قدرت را می دهد که حتی روی یک شیشه صاف به راحتی بالا بروند، در واقع نیروهای بین مولکولی بین این رشته های بسیار ریز و مولکول های سطح قدرت چسبندگی را ایجاد می کنند.

آفتاب پرست ها که عمدتاً از گروه مارمولک های درختی هستند نوع دیگری از اندام های تخصصی را دارند، انگشتان هر پا به وسیله تار های پوستی به دو گروه تقسیم می شوند.

روی هر اندام عقبی سه انگشت پا به سمت مخالف بدن قرار دارند و دو انگشت دیگر به سمت بدن هستند، روی اندام های جلویی این الگو معکوس می شود.

بنابراین هر پا را می توان به دو بخش بیرونی و داخلی تقسیم کرد که هرکدام به وسیله رشته هایی به بدن متصل است، آفتاب پرست ها و مارمولک هاً معمولا دارای دم های برآمده ای هستند که به نگه داشتن این شاخه ها کمک می کند

برخی از مارمولک ها می توانند ویژگی هایی مانند دوزیست ها داشته باشند، گونه هایی مانند مارمولک های باسلیسک و یا کلامیدوسائوراس کینگی می توانند مسافت های کوتاهی را در آب طی کنند، در هنگام حرکت در آب، دم این مارمولک ها از عقب به سمت بالا نگه داشته می شود و به عنوان یک ضد وزن عمل کرده و از غرق شدن آن ها جلوگیری می کند.

برخی از مارمولک ها قادر به انجام حرکتی مانند چتر نجات و فرود آرام از ارتفاع هستند، سازگارترین مارمولک ها برای فرودهای آرام، مارمولک های دراکو؛ گروهی از آگامید های جنوب شرقی آسیا؛ هستند. اجزای بال مانندی که سبب این فرود می شوند در واقع چین هایی پوستی هستند که قابلیت گسترش دارند و توسط دنده های جانور نگه داشته شده اند.

فلس ها و تغییر رنگ در مارمولک ها

به جز باز شدن سوراخ چشم ها، دهان، بینی و مجرای دفع مدفوع، بیشتر مارمولک دارای بدنی کاملا یکدست و پوشیده اند، سطح بدن آن ها ممکن است کاملا صاف و یکدست باشد و  یا فلس های آن ها باهم همپوشانی داشته باشد، این فلس ها می توانند موزاییکی از صفحات مسطح را تشکیل دهند و یا به صورت برجسته و وارونه روی هم باشند.

توجه:

چیدمان این فلس ها بین گونه های مختلف با یکدیگر متفاوت است، قسمت خارجی فلس ها از بافت شاخی مرده تشکیل شده که عمدتاً از جنس پروتئینی به نام کراتین است، این بافت مرده فاصله بین فلس ها را می پوشاند و سلول های تولید کننده آن در زیر فلس ها در لایه اپیدرم قرار می گیرند .

در برخی مارمولک ها استئودرم ها که در واقع صفحات استخوانی هستند، در بین غشاء میانی پوست به وجود می آیند، این بخش در زیر فلس های سر و بدن قرار دارد .

علاوه بر آن نوع خاصی از مارمولک ها دارای اندام هایی از جنس فلس هستند که به صورت دندانه هایی سخت و محکم از لبه های فلس های بدن بیرون زده اند، این اندام ها به احتمال زیاد مانند دیگر اجزای بدن به لمس حساس هستند.

بسیاری از مارمولک ها می توانند تغییر رنگ دهند، مهم ترین گروه مارمولک ها در زمینه تغییر رنگ آفتاب پرست ها و آنول ها هستند. انواع مختلف این مارمولک ها، از رنگارنگ ترین گونه های مارمولک به شمار می آیند.

بعضی از گونه های مارمولک می توانند از رنگ سبز روشن تا تیره و قهوه ای شکلاتی تغییر رنگ دهند و همچنین الگوهایی مانند خطوط و لوله ها در طول بدنشان پدیدار و ناپدید شوند.

ملانوفورها سلول های رنگدانه ای هستند که امکان تغییر رنگ را ایجاد می کنند و غلظت رنگدانه های موجود در این سلول هاست که نوع تغییر رنگ را تعیین می کند.

به طور کلی بدن جانور زمانی رنگ روشن تری به خود می گیرد که دانه های رنگ در یک نقطه سلول متمرکز شوند و زمانی تیره تر می شود که رنگدانه ها در تمامی سطح سلول پخش شوند.

ویژگی تغییر رنگ حیوانات به طور کلی در هر زمان توسط تعاملات پیچیده ای بین شرایط هورمونی و عصبی جانور و دمای محیط کنترل می شود.

مارمولک ها، برای افزایش بقا خود، تغییرات زیادی کرده اند، اما زمانی که به عنوان آفت در خانه های ما حضور پیدا می کنند نمی توانند در مقابل سم قوی لیزارد کیلر مقاومت کنند.

 

 

فروش سم برای کشتن مارمولک

نحوه خرید سم مارمولک را در این صفحه میتوانید مطالعه کنید