مارمولک ها، عجیب ترین مهره داران ساکن در کره زمین
شاید باورنکردنی به نظر برسد اما مارمولک ها یکی از عجیب ترین جانداران ساکن در زمین هستند. یکی از عجیب ترین بخش های چرخه زندگی مارمولک ها، توانایی تولید مثل این خزندگان بدون نیاز به جفتگیری است. کروموزوم های اضافی موجود در بدن مارمولک ها، این ویژگی را به آن ها می بخشد؛ یعنی به مارمولک ماده اجازه می دهد بدون نیاز به جفت نر، به تنهایی تولید مثل کند. با وجودی که این فرآیند تولید مثلی در مهره داران بسیار نادر است، اما در میان برخی مارمولک ها از جمله مارمولک ویپتیل رواج دارد.
یکی از عجیب ترین گونه های مارمولک
مارمولک های " ویپتِیل " یکی از عجیب ترین گونه های مارمولک هستند که در نگاه اول نسبتاً معمولی به نظر می رسند. درک شگفتی های مارمولک های ویپتیل تنها در صورتی امکان پذیر است که ژن های این مارمولک را مورد بررسی قرار دهیم. یکی از شگفت انگیزترین ویژگی های این خزندگان که با مطالعات ژنتیکی آشکار شده این است که در میان مارمولک های ویپتیل، جنس نر وجود ندارد و همگی آن ها، ماده هستند زیرا یک سوم جمعیت ویپتیل های ماده به همراه تمامی نرهای این گونه، منقرض شده و از بین رفته اند.
تنوع ژنی، عاملی برای تداوم حیات جانداران
هرچند جنس ماده به تنهایی قادر به تولید مثل باشد، باز هم این نوع انقراض ها برای گونه های جانوری عواقب ناخوشایندی به دنبال دارد و آن ها در برابر عوامل مختلف، بسیار آسیب پذیر می کند؛چراکه شرکت داشتن هر دو جنس نر و ماده در فرآیند تولید مثل، سبب ایجاد تنوع در مجموعه ژن های انتقال یافته به نسل بعد می شود. در نتیجه فرآیند جفتگیری، جاندارانی با ترکیب ژنتیکی جدید به وجود می آیند که در برابر عوامل مختلف تهدید کننده بقاء، از جمله بیماری ها و شکارچیان، مقاومت بیشتری دارند. همچنین جمعیتی که به مرور زمان در نتیجه اشتراکات ژنتیکی جنس نر و ماده پدید می آیند در برابر عوامل محیطی نیز سازگاری بیشتری از خود نشان می دهند.
مارمولک ها چگونه بدون نیاز به جفت، تولید مثل می کنند؟
همانطور که در ابتدای مقاله نیز عنوان شد، تولید مثل غیر جنسی یا بکرزایی در میان مهره داران رایج نیست، اما مارمولک های ویپتیل از رده آسپیدوسالیس، از این قضیه مستثناء هستند. با این وجود، وپتیل ها نیز در صورت برخورد با مارمولک هایی از گونه های نزدیک به گونه خود، از طریق جفتگیری با آن ها تولید مثل می کنند که منجر به تولید مارمولک های هیبرید می شود. مارمولک های هیبرید فاقد اندام های جنسی بوده و همگی آن ها از نظر ژنتیکی ماده هستند. این مارمولک ها پس از رسیدن به بلوغ بدون جفتگیری تخمگذاری می کنند. اما اینکه چطور چنین اتفاقی ممکن است را در ادامه شرح خواهیم داد.
در تولید مثل جنسی که پس از جفتگیری به وقوع می پیوندد، سلول تخمک که حاوی نیمی از ماده ژنتیکی مارمولک ماده است با سلول اسپرم که نیمی از محتوای ژنی جنس نر را در خود دارد ترکیب شده و سلول با محتوای ژنتیکی کامل پدید می آورند. در اینجا سوالی که پیش می آید این است که مارمولک حاصل از بکرزایی چطور با محتوای ژنتیکی ناقصی که تنها از مادر خود به ارث برده زنده می ماند. جواب این سوال بسیار ساده است، تقسیم میتوز.
سلول های جنسی نر و ماده از تقسیم میوز سلول ها به وجود می آیند. خاصیت تقسیم میوز نصف کردن محتوای ژنتیکی سلول های جنسی است. هر یک از این سلول ها در نهایت با سلول جنسی دیگری که از جفت گرفته شده، ترکیب می شود و سلول واحدی با محتوای ژنتیکی کامل به وجود می آورد. نکته جالب در رابطه با بکرزایی این است که در این روش تولید مثلی تنها تقسیم میتوز که سلول ها را بدون کم و کاست شبیه سازی می کند، دخیل است و تقسیم میوز که محتوای ژنتیکی را نصف می کند در بکرزایی هیچ نقشی ندارد.
چرخه زندگی مارمولک ها
تخمگذاری:
اکثر مارمولک ها، از جمله ایگواناها، گکوها و مارمولک های درختی و ...، همگی تخم های نرم و چرم مانند دارند. در اغلب گونه های مختلف مارمولک، مارمولک های ماده پس از اینکه تخم های خود را در سوراخ هایی حفر شده در زمین دفن کردند، آن ها را به حال خود رها می کنند؛ اما گونه هایی نیز وجود دارند که پس از تخمگذاری برای گرم کردن تخم ها و مراقبت از آن ها به محل تخمگذاری باز می گردند.
خروج مارمولک ها از تخم:
زمان هچ شدن تخم های مارمولک ها متفاوت است و به گونه آن ها بستگی دارد. به عنوان مثال تخم سوسمار یقه دار که گونه ای از مارمولک است، تقریباً 70 روز پس از تخم گذاری به نوزاد تبدیل می شود. این در حالی است 90 روز زمان می برد تا جنین موجود در تخم های ایگوانای سبز، رشد خود را کامل کرده و از تخم خارج شوند. در پایان مرحله رشد جنین مارمولک در تخم، مارمولک نوزاد تخم را به کمک دندان هایش می شکافد و پس از اینکه بین 12 تا 24 ساعت به همین حالت در تخم باقی ماند تا کیسه زرده به طور کامل جذب بدنش شود، از تخم خارج می گردد. چند گونه خاص از انواع مارمولک ها وجود دارند که از طریق زنده زایی تولید مثل می کنند، برخی از این مارمولک ها عبارتند از، مارمولک جزیره سلیمان و مارمولک زبان آبی.
نوزادان مارمولک:
مارمولک های نوزادی که از تخم خارج شده یا به تازگی از مادر متولد شده اند، کاملا شبیه به مارمولک های بالغ هستند و تنها از نظر اندازه رشد می کنند؛ این مارمولک ها قادر به مراقبت از خود هستند و نیازی به محافظت از طرف والدین ندارند. در بیشتر گونه های این نوع خزندگان نیز، رفتار محافظت و مراقبت از فرزندان توسط والدین، صورت نمی پذیرد.
مرحله بلوغ و تولید مثل در مارمولک ها:
پس از سپری کردن مراحل رشد، مارمولک ها بالغ شده قادر به انجام فرآیند جفت گیری می شوند. روند جفت گیری با توجه به گونه مارمولک ها، متفاوت است. به عنوان مثال، ماه های مرطوب و پر باران سال، زمان جفت گیری مارمولک های یقه دار می باشد. در این بازه زمانی، مارمولک های نر در اطراف ماده ها پراکنده شده و سعی می کنند توجه آن ها را به خود جلب کنند. پس از جفت گیری، هر یک از ماده ها بین 8 تا 23 تخم می گذارند.
ایگواناهای سبز، هنگامی که به سن 16 ماهگی رسید، شروع به جفت گیری می کند. این جفت گیری معمولاً در فصل پاییز رخ می دهد. جنس نر این مارمولک ها با تغییر رنگ پوست خود و حرکاتی که انجام می دهد، ماده ها را به سمت خود جذب می کنند. همچنین این جانوران برای جلب توجه جفت، سر و صدای زیادی ایجاد می نمایند. ماده های این گونه پس از هر جفت گیری بین 12 تا 30 تخم می گذارند.
در هر صورت اگر با مشکل وجود مارمولک در خانه و محیط زندگی خود، دست به گریبان هستید و به دنبال راهی مطمئن، قطعی، کم هزینه و ساده برای خلاصی از شر این خزندگان مزاحم می گردید؛ حتماً از سموم کشنده و دافع قطعی مارمولک لیزاردکیلر بهره مند شوید.
